Đối với các bệnh đường hô hấp như ho, viêm phế quản, hen suyễn thì Bán hạ nam là vị thuốc rất hiệu quả, thảo dược này thường được các dược sỹ Đông y kê đơn sử dụng. Trong bài viết dưới đây, Cab Ta sẽ dành để cùng bạn đọc tìm hiểu cây Bán hạ nam và những tác dụng tuyệt vời đối với sức khỏe con người. Hãy cùng theo dõi nhé!
Thông tin mô tả cây Bán hạ nam
Nhắc tới cây Bán hạ nam, nhiều người đã biết, tuy nhiên cũng không ít người chưa được nhìn thấy hoặc nghe thấy tên của chúng. Chúng tôi sẽ giúp bạn mô tả kỹ hơn về cây thuốc này qua thông tin sau:
Các tên gọi của cây
Cây Bán hạ nam còn được gọi với các tên gọi khác như: Cây Bán hạ, Củ chóc, lá Ha chìa, cây Chóc chuột, Chưởng diệp bán hạ, .. Cây có tên khoa học là Typhonium trilohatum (Schott), Typhonium divaricatum Decne (Arum divaricatum L., Arum trilobatum Lour), Pinellia ternata (Thunb) Breiter, Pinellia pedatìsecta (Schott). Bán hạ nam thuộc họ Ráy (Araceae).
Đặc điểm sinh thái, khu vực phân bố của cây Bán hạ nam
Bán hạ là cây không có thân, cuống lá dài, lá hình mác hoặc hình tim chia là 3 thùy lá với chiều dài từ 5-20cm, rộng từ 4-9cm. Cây có hoa với phần trần dài 15-25mm, hoa đực dài 5-9mm. Quả mọng có hình trứng với chiều dài khoảng 6mm. Cây có củ hình cầu đường kính khoảng 2-3cm.
Bán hạ nam là cây mọc hoang, phân bố ở hầu hết các tình nước ta. Ngoài ra, Bán hạ nam cũng được tìm thấy nhiều ở Trung Quốc, Nhật Bản và Ấn Độ.
Bộ phận sử dụng và cách thu hái chế biến cây Bán hạ nam
Bộ phận sử dụng làm thuốc của cây chính là phần củ. Tuy nhiên, củ cây Bán hạ có chứa độc tố và có thể gây ngứa, hoặc tê giống như cây Ráy. Chính vì vậy, khi thu hái, người thu hoạch cần phải hết sức cẩn thận để không bị ngứa và biết cách chế biến làm thuốc đúng cách.
Củ Bán hạ nam thu hoạch tốt nhất là vào mùa đông, khi các lá đã già chỉ còn nguyên phần củ. Thu hoạch bằng cách đào lấy củ, bỏ rễ, rửa sạch, bổ đôi và phơi khô.
3 cách chế biến củ Bán hạ nam:
Để tránh bị ngứa, củ Bán hạ cần được chế biến thật cẩn thận và kỹ lưỡng theo một trong các cách dưới đây:
Cách 1: Đem ngâm 1kg củ Bán hạ nam trong nước sạch từ 3-5 ngày. Sau đó đem đun với 0,1kg bồ kết và 0,1kg cam thảo cho đến khi cạn nước. Tiếp đó mang sấy khô hoặc sao khô để dùng dần.
Cách 2: Đem 1kg Bán hạ nam ngâm với nước sạch càng nhiều ngày càng tốt (5-7 -10-15 ngày). Sau đó sử dụng 0,3kg gừng tươi giã nhỏ và 0,5kg đường phèn thêm nước sạch vào ngâm củ Bán hạ nam trong 1 ngày (24h). Sau cùng, đem rửa sạch rồi mang đồ cho chín rồi thái miếng nhỏ và tiếp tục ngâm trong 150 gram gừng giã nát trong 1 đêm. Cuối cùng vớt ra đem sấy khô hoặc sao vàng.
Cách 3: Đem Bán hạ nam ngâm trong nước sạch 12-15 ngày, mỗi ngày cần khuấy đều và thay nước 1 lần. Tiếp đến, rửa sạch để ráo nước, tiếp tục ngâm trong nước gồm gừng giã nát trộn với vôi tôi và dung dịch phèn chua trong 10 ngày nữa. Sau 10 ngày, rửa sạch lại rồi ngâm tiếp trong nước sạch 1 tuần. Cuối cùng mới mang ra phơi khô, sau đó đem sao (với trấu càng tốt) cho tới khi củ chuyển màu vàng chanh là được.
Các thành phần hóa học trong củ Bán hạ nam
Theo nghiên cứu, trong củ Bán hạ nam có những hoạt chất gồm: Tryphonium trilobatum, sterol, saponin, coumarin, alcaloid, ancol, phytosterrol, a xít hữu cơ, a xít amin. Đây là những hoạt chất chính giúp củ Bán hạ nam trở thành vị thuốc có tác dụng hiệu quả trên các trường hợp ho, viêm phế quản, hen suyễn, tiêu đờm, chống nôn, nôn do trướng khí,…
Tác dụng dược lý của Bán hạ nam
Củ Bán hạ nam có tác dụng dược lý rõ ràng và được chứng minh với các trường hợp ho do viêm phế quản mạn tính, ho nhiều đờm và điều trị trứng nôn mửa. Cụ thể:
Tác dụng dược lý với tình trạng ho do viêm phế quản mạn tính
Theo tổng hợp, tại Báo Trung Hoa y học tạp chí 1954 đã ghi nhận một nghiên cứu về tác dụng trị ho của Bán hạ nam trên mèo. Bằng cách cho mèo dùng 1ml cồn iot 1% khiến mèo bị ho, sau đó dùng nước sắc Bán hạ nam 20% để điều trị. Kết quả của nghiên cứu cho thấy với liều dùng 0,6g Bán hạ nam/ 1kg thể trọng đã giúp giảm hiệu quả. Một nghiên cứu khác vào năm 1931 tại Nhật Bản cũng chỉ ra rằng Bán hạ nam có tác dụng ức chế trung khu và mạt tiểu thần kinh giúp giảm ho hiệu quả.
Tác dụng dược lý với tình trạng chống nôn mửa
Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, hoạt chất phytosterrol trong Bán hạ nam có tác dụng chống buồn nôn. Tuy nhiên, nếu sử dụng nước bán hạ nam sống có thể gây phản ứng ngược, tức là gây nôn, buồn nôn.
Liều lượng sử dụng
Sử dụng Bán hạ nam cần tuân theo một liều lượng cụ thể. Mỗi ngày tối đa chỉ nên dùng từ 4-12g Bán hạ nam. Có thể sử dụng dưới dạng thuốc sắc, thuốc tán hoặc thuốc hoàn.
Thận trọng khi sử dụng
Một số nghiên cứu chỉ ra rằng, dịch chiết cồn của Bán hạ nam có thể gây hưng phấn trên mạt tiểu thần kinh gây co quắp ở động vật. Có thể gây ngứa hoặc tê. Chính vì vậy, người dùng nên thận trọng. Đặc biệt là trẻ em và phụ nữ mang thai, đang cho con bú, người bị táo nhiệt.
Một số bài thuốc chữa bệnh từ Bán hạ nam
Dưới đây, Cabta có sưu tầm và chia sẻ tới bạn đọc một số bài thuốc hay từ Bán hạ nam:
Bài thuốc chữa ho lâu ngày, vị khí xông thượng vị gây nôn lơm:
Sử dụng các vị thuốc gồm: 12g Bán hạ nam đã chế biến, 8g cam thảo, 10g trần bì, 10g phục linh, tất cả đem sắc uống mỗi ngày/ thang.
Bài thuốc chữa ho nhiều đờm, nộ mửa, thượng vị trướng tức
Bài thuốc gồm các vị sau: 250g Bán hạ, 250g Bạch phục linh, 250g trần bì, 75g cam thảo. Các vị thuốc trên đem nghiền mịn, trộn dùng sinh khương. Sử dụng đường uống ngày 2 lần, mỗi lần 9-15g.
Bài thuốc trị hen suyễn, ho, khó thở
Có thể sử dụng 1 trong 2 bài thuốc sau:
Bài 1: Dùng 12g bán hạ nam, 8g ma hoàng, chích với mật ong và bồ kết đã bỏ hạt sao vàng. Tất cả các vị đem tán mịn, bảo quản trong lọ thủy tinh dùng dần. Mỗi ngày dùng từ 2-3g bột hòa tan với nước ấm và uống liên tục cho tới khi bệnh tình thuyên giảm.
Bài 2: Dùng 8g mỗi loại gồm Bán hạ nam, hạnh nhân, tử tô cùng 10g trần bì, bạch linh, cam thảo đem đi sắc uống mỗi ngày/ thang.
Bài thuốc trị ho có đờm, kèm sốt, khó thở, miệng khát
Bài thuốc gồm 6g bán hạ nam đã chế biến, 8g đình lịch, 8g tử tô, 8g ma hoàng, 10g hạnh nhân, 10g xạ cam, 12g đại táo, 20g thạch cao và 4g khương sinh. Tất cả các vị đun sắc uống mỗi ngày 1 thang đến khi hết triệu chứng bệnh thì ngưng dùng.
Bài thuốc trị chứng buồn nôn, đầy trướng bụng
Sử dụng bài thuốc gồm các vị: bán hạ nam, bạch linh cam thảo, trần bì, mỗi thứ 12g sắc với sinh khương 12g. Mỗi ngày dùng 1 thang cho tới khi hết bệnh.
Kết luận
Bán hạ nam là một vị thuốc quý, có tác dụng rất mạnh mẽ với các trường hợp ho nặng, khó thở và chứng chướng bụng, buồn nôn. Khi sử dụng bán hạ nam, người dùng cần thận trọng trong chế biến và sử dụng đúng liều lượng kê đơn của dược sỹ. Hãy thường xuyên truy cập website của Cabta để cập nhật những bài viết mới về vị thuốc hay, cây thuốc quý trong dân gian và đông ý nhé!